Wraz z dukatem Zygmunta Starego polskie mennictwo weszło w nową epokę w historii pieniądza. Dukat był pierwszą polską złotą monetą, która może być uważana za środek płatniczy i monetę obiegową.

Krótki życiorys Zygmunt Stary i Stefana Batorego

Zygmunt Stary był od roku 1506 wielki księciem litewskim, a od 1507 roku królem Polski. Był przedostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Zasiadł na tron po śmierci swego brata. Następcą Zygmunta Starego był Stefan Batory, który był od 1571 roku księciem siedmiogrodzkim i elekcyjnym królem Polski.  Natomiast od 1576 roku był  mężem Anny Jagiellonki i iure uxoris król Polski.

Nowe losy mennictwa polskiego

Za panowania ówczesnego króla zaczęto emitować czerwony złoty, zwany dukatem. Z biegiem lat zyskiwał na wartości jednak jego początkowa wartość wynosiła 45 groszy (półtora złotego). Denar jest zaliczany do pieniędzy nowożytnych. Jego podstawą był złoty obrachunkowy, na który składało się 30 realnych groszy. Istniały również krotności grosza w postaci trojaków i szóstaków, a także nominały drobniejsze – półgrosze, denary i trzeciaki. Wraz z wejściem w nowożytną erę pieniędzy wygląd monet został również zmodyfikowany, ponieważ wprowadzono zupełnie nowe łacińskie litery, daty emisji oraz realistyczne portrety władców. Przełomowe znaczenie miało wprowadzenie w 1528 roku waluty złotej – złotego polskiego zwanego dukatem. Podczas panowania Stefana Batorego doszło do zupełnie nowych reform w mennictwie polskim. Do największych zmian w mennictwie polskim doszło od ordynacji z 1580 roku, kiedy to król postanowił o zawarciu polsko-litewskiej unii monetarnej i biciu w obu częściach Rzeczypospolitej ujednoliconych jednostek pieniężnych. Wymienione zostały między innymi talary, trojaki, grosze i szelągi. To właśnie na monecie z tej serii zostały uwiecznione dwa z nich  talar oraz szeląg.

Dukat Zygmunta Starego

Narodowy Bank Polski w 2016 roku wyemitował dziewiątą monetę z serii Historia Monety Polskiej, która przedstawia dukat Zygmunta Starego. Jak wszystkie poprzednie monety z tej serii została wyemitowana ze srebra próby Ag 925 o nominale 20 złotych. Na monecie widnieje dukat z 1529 roku.

” Na jego awersie widać zwrócone w prawo popiersie króla w zbroi i koronie na głowie. Uwagę zwraca założony pod koronę królewską czepiec, który przypomina fryzurę. W otoku czytamy: SIGIS [mundus] I – REX POL[onie] , czyli Zygmunt I król Polski. U dołu, poziomo, data 1529 i ornament roślinny. Na rewersie umieszczono pod koroną pięciopolową tarczę herbową. U góry nosi ona Orła polskiego i Pogoń litewską, na dole Lwa ruskiego i Orła pruskiego, w środku natomiast herb Habsburgów. Ten ostatni upamiętniał matkę króla – Elżbietę Rakuszankę. Po bokach tarczy widzimy litery C – N, które oznaczają miejsce wybicia (Cracovia) i imię podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego (Nicolaus). W otoku sentencja: IVSTVS VT PALMA FLOREBIT (Sprawiedliwy jako palma zakwitnie).Na nowej monecie główny motyw stanowi oczywiście odwzorowanie dukata. Na awersie elementem dodatkowym jest okrągła metryka z Orłem, nominałem 20 złotych i datą 2016. Całość została ujęta w bardzo efektowne obramowanie nawiązujące do wnętrza kopuły Kaplicy Zygmuntowskiej. Na stronie odwrotnej rewersowi dukata towarzyszy (w postaci nadruku laserowego) Orzeł pod koroną z XVI-wiecznego drzeworytu.

Oryginalna moneta

Moneta kolekcjonerska o nominale 20 złotych

[moneta] https://numizmatyczny.com/moneta-20-zl-dukat-zygmunta

Szeląg i talar Stefana Batorego

Narodowy Bank Polski w 2016 roku wyemitował dziesiątą monetę z serii Historia Monety Polskiej, która przedstawia szeląg i talar Stefana Batorego. Jak wszystkie poprzednie monety z tej serii  została wyemitowana ze srebra próby Ag 925 o nominale 20 złotych.

”Na awersie wybitego w Olkuszu talara widzimy półpostać króla Stefana w koronie na głowie, w zbroi, z berłem i szablą w dłoniach. Po bokach rozdzielona data: 15 – 80, a w otoku napis: +STEPHANVS+D+G+REX+POLONIÆ+. Na rewersie ukoronowany Orzeł z małą tarczą z herbem Batorych – Wilcze Kły – na piersiach. W otoku napis: MAG [nus] + DVX + LITVA [niæ]+RVSSIÆ*PRVS [siæ] MASO [viæ] &C [et cetera]*. Otrzymujemy więc informację, że monetę wybił Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litew-ski, ruski, pruski, mazowiecki itd.Na tle rewersu tej największej, srebrnej jednostki monetarnej została przedstawiona jednostka najmniejsza, a jednocześnie najpospolitsza, czyli szeląg. Na awersie nosi on pod koroną ozdobną literę S – monogram imienia króla. W górnym łuku tej litery umieszczono miniaturową tarczkę herbową Batorych. W otoku napis:·STEPHA [nus]·D[ei]·G[ratia]·REX·POL[oniæ]. Na rewersie szeląga (niewidocznym na naszej monecie) widnieją pod koroną dwie tarcze z herbami Litwy i Korony, a w otoku: ·SOLIDVS-·REG[ni]·POL[oniæ]·15–80. Jest to więc szeląg Królestwa Polskiego. Na nowej monecie, z braku miejsca, nie było możliwe przedstawienie w całości obu monet zabytkowych. Ponadto konieczne było dodanie metryczki z godłem, nazwą RZECZPOSPOLITA POLSKA, datą 2016, nominałem 20 ZŁ, a z drugiej strony objaśniającego napisu: SZELĄG, TALAR STEFANA BATOREGO.”

Oryginalna moneta

Moneta kolekcjonerska o nominale 20 złotych

[moneta] https://numizmatyczny.com/moneta-20-zl-szelag-batorego

Źródła:

• https://www.nbp.pl/banknoty_i_monety/monety_okolicznosciowe/2016/2016_11___dukat_pl.pdf
• https://www.nbp.pl/banknoty_i_monety/monety_okolicznosciowe/2016/2016_17___talar_Stefana_Batorego_pl.pdf
• https://gndm.pl/dlaczego-dukaty-zygmunta-starego-kosztuja-setki-tysiecy-zlotych/
• https://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/stefan-batory-1533-1586/
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Batory

Zapisz się do newslettera i zyskaj darmową dostawę!
https://numizmatyczny.com/newsletter